TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” w Radomyślu Wielkim

TOWARZYSTWO GIMNASTYCZNE „SOKÓŁ” w Radomyślu Wielkim, powstało w 1908 roku, z inicjatywy bogatego mieszczanina, kupca Ludwika Kostórkiewicza oraz sędziego miejscowego sądu – Władysława Kuśnierza. Początkowo liczyło ok. 50 osób, wywodzących się głównie spośród miejscowej inteligencji i mieszczan. Na specjalnie zwołanym zebraniu organizacyjnym zawiązano Gniazdo Sokole i wybrano pierwsze władze Towarzystwa. Funkcję pierwszego Prezesa powierzono Piotrowi Kostórkiewiczowi (bratu Ludwika), jego zastępcami zostali Władysław Kuśnierz i Karol Rusinowski, funkcję sekretarza powierzono Stanisławowi Trybulskiemu a skarbnika Józefowi Nowakowi. Do bardzo aktywnych w tym czasie, których należy wymienić byli: Andrzej Woliński – długoletni sztandarowy oraz Ignacy Wysocki i Antoni Jarosz.

Z chwilą powstania Gniazda podjęto starania o zakup lub budowę własnego lokalu, Prezes Towarzystwa Piotr Kostórkiewicz, podarował „Sokolni” jeden mórg ziemi przy ulicy Rudzkiej (obecnie Armii Krajowej) pod budowę budynku i boiska sportowego. Ale nim zrealizowano ten projekt, przez pierwsze dwa lata Towarzystwo korzystało z lokalu w dworku Wacława Rusinowskiego (róg Kościuszki i Rynku) a następnie do roku 1914 tj. do wybuchu I Wojny Światowej z budynku Ksiela Eislanda w Rynku (obecnie budynek sklepu Szafirek). Tam odbywały się ćwiczenia i zabawy, słowem całe życie towarzyskie Gniazda i miasteczka.

Wybuch wojny spowodował dużą inflację, zbankrutowało Stowarzyszenie Oszczędności i Pożyczek, w której były złożone oszczędności Towarzystwa, budynek kasy (zwanym też Kasą Matuli), był jedynym budynkiem, który idealnie naddawał się na „Sokolnię” i prowadzenie działalności kulturalno-oświatowej. Lokal na I piętrze budynku pod numerem 41, (który obecnie został odbudowany, jako budynek Sokoła), za sprawą ówczesnego Dyrektora Kasy, burmistrza miasta i znanego w zaborze austriackim aptekarza Eugeniusza Matuli, został zajęty przez T.G. Sokół, pierwotnie, jako najem. Później przeszedł na własność za sprawą likwidatorów Stowarzyszenia Oszczędności i Pożyczek z polecenia Sądu Okręgowego w Tarnowie, hr. Tadeusza Łubieńskiego z Zasowa i dr. Stanisława Murkocińskiego, adwokata z Radomyśla. To za ich zgodą doszło do spłacenia należności Bankowi Gospodarstwa Krajowego we Lwowie, przez Gniazdo Sokole w Radomyślu Wielkim.

Na zabezpieczenie zaległości w Banku, weksle kaucyjne we Lwowie złożyli: ówczesny Prezes Towarzystwa druh Stanisław Ganczarski, Stanisław Dąbrowski (po wojnie Burmistrz miasta), Jan Stryczyński, Jan Mazurkiewicz i Stanisław Mazurkiewicz. Gniazdo spłaciło w całości przejęte na siebie zobowiązania do roku 1935, stając się pełnym i prawowitym właścicielem budynku.

W latach 1925 do 1933 funkcję Prezesa Towarzystwa pełnił dh Stanisław Ganczarski, bogaty radomyski kupiec, członkowie „Sokoła” wówczas czynnie współpracowali z innymi organizacjami działającymi na terenie miasta. Wspólnie ze Związkiem Strzeleckim byli inicjatorami budowy boiska sportowego, basenu kąpielowego oraz strzelnicy sportowej.

W lutym 1933 roku, nowym prezesem Towarzystwa zostaje wybrany dr Feliks Kralisz, adwokat, który tą funkcję pełnił do chwili wybuchu II wojny światowej, człowiek szlachetny i prawego charakteru, funkcję wiceprezesa pełniła wówczas kobieta, druhna Stanisława Weissowa, która prowadziła sekcję żeńską.

Dnia 4 listopada 1933 roku, Towarzystwo obchodziło 25 rocznicę założenia Gniazda, dla upamiętnienia tego jubileuszu, Zarząd postanowił nadać wszystkim żyjącym członkom dyplom Członka Założyciela. Formą zacieśnienia więzi pomiędzy członkami poszczególnych gniazd, oprócz zawodów sportowych, kursów instruktorskich i obozów terenowych, były organizowane zloty sokole: okręgowe, dzielnicowe i związkowe. Na terenach Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w 1929 roku, udział w zlocie związkowym wzięło ok. 30 tyś. członków, w tym również druhowie Sokoła z Radomyśla Wielkiego.

31 maja 1936 roku, w 25 rocznicę poświęcenia sztandaru Sokołów, odbył się w mieście Zlot Sokołów Okręgu III Tarnowskiego, Dzielnicy Krakowskiej. Licznie przybyły drużyny sokole z Dąbrowy Tarnowskiej, Dębicy, Mielca, Pilzna, Tarnobrzega, Ropczyc, Brzeska Wojnicza i Tarnowa. Uroczystości rozpoczęły się na Rynku, przy dźwiękach orkiestry wojskowej 5 pp. Strzelców Konnych z Dębicy. Wzruszającym momentem było przekazanie sztandaru przez starszego już i zasłużonego chorążego Andrzeja Wolińskiego, nowemu chorążemu – Stanisławowi Kopeckiemu.

Po przemówieniach, hymnach i uroczystej defiladzie odbyło się poświęcenie Sokolni i drewnianej płaskorzeźby, godła Sokołów, wykonanej przez miejscowego stolarza Jana Barana (reprodukcja godła na budynku Sokoła Rynek nr 29) Zakończenie uroczystości odbyło się na stadionie sportowym, gdzie poszczególne Sokolnie prezentowały swoje umiejętności.

Wybuch II wojny światowej przerwał działalność organizacji, jednak wiosną 1940 roku, większość członków Sokoła znalazła się w podziemnej organizacji Związku Walki Zbrojnej – późniejszej Armii Krajowej, która należała do najlepiej zorganizowanych placówek Tarnobrzeskiego inspektoratu Armii Krajowej. To właśnie tej placówce powierzono przyjęcie i zabezpieczenie zrzutu broni alianckiej dla miejscowego podziemia.

Sztandar radomyskiego Sokoła, który przez lata towarzyszył wielu uroczystościom państwowym i kościelnym, przetrwał lata okupacji, a po wojnie musiał zostać przekazany Powiatowemu Urzędowi Bezpieczeństwa w Mielcu, gdzie wszelki ślad po nim zaginął.

W latach 90-tych Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Radomyskiej czyniło starania o przywrócenie działalności dawnego Sokoła w odbudowanej siedzibie, opracowało nowy statut, lecz projekt upadł, nie znalazłszy większego poparcia u społeczeństwa radomyskiego.