ZDZIARZEC gm. Radomyśl Wielki

ZDZIARZEC wioska w gm. Radomyśl Wielki, pow. mieleckim, woj. podkarpackim. W okresie początkowym administracyjnie w pilzneńskim, krakowskim a w latach 1975 – 1998 tarnowskim. Zajmuje obszar 297 ha, liczy ok. 950 mieszkańców (2018) i leży przy drodze powiatowej Radomyśl – Dębica.

Nazwa Zdziarzec wykształciła się prawdopodobnie z pierwotnej nazwy Żdziar, Zdzarecz, Zdziarzecz, od staropolskiego sława „żdzar” – miejsce wypalone, osada powstała na „surowym korzeniu” po wypaleniu części lasu z kompleksu Puszczy Sandomierskiej. Nazwę Żdżiarzec używano do 1942 roku, że względu na trudności z wymową Niemcy oficjalnie przyjęli nazwę Zdziarzec i tak pozostało do dnia dzisiejszego.

Pierwsza wzmianka pochodzi z ksiąg ściągania świętopietrza z roku 1326, dalsze losy prowadzą do czasów króla Władysława Łokietka, a następnie Władysława Jagiełły, który nadał Janowi Tarnowskiemu, kasztelanowi sandomierskiemu w roku 1386 Zdziarzec wraz z innymi miejscowościami, potwierdzając ten fakt w 1388 roku. Po śmierci Jana Tarnowskiego majątek kolejno przechodził dziedzicznie na synów: Jana Feliksa, Jana Feliksa (Szrama) aby ostatecznie w 1508 roku wejść w posiadanie hetmana Jana Tarnowskiego. Kolejni właściciele to Ostrogscy i Zasławscy, później rozpoczyna się okres oddawania majątków w dzierżawę: Hieronim Trojanowski, Jan Wodniański, a od roku 1673 Stanisław Dydyński i kolejno Aleksander Modrzejewski. Na skutek małżeństwa siostry Aleksandra Zasławskiego Teofili z Józefem Karolem Lubomirskim majątek przejmuje małoletni syn Aleksander Dominik i wówczas następuje stopniowe rozczłonkowanie klucza. Po śmierci Aleksandra Dominika majątek przejmuje jego siostra Marianna, żona Pawła Karola Sanguszki i tym sposobem majątek przechodzi w rodzinę Sanguszków. Po nieudanym małżeństwie Janusza Aleksandra Sanguszko w roku 1731 z Konstancją Denhoffówną, jako zadośćuczynienie za nieudane pożycie Konstancja otrzymuje klucz wiewiórecki, a po jego śmierci wychodzi ponownie za mąż za Józefa Rogalińskiego.

Następuje podział majątku na dominium zasowskie z włączonym Zdziarcem, którego administratorem był Jan Dobrowolski i wiewióreckie pod zarządem Józefa Rogalińskiego. W XIX w. kolejnymi właścicielami zostaje rodzina Marynowskich, później te dobra wraz z Janowcem nabyli hr. Józef i Olimpia Bobrowscy, po śmierci hr. Olimpii majątek zostaje rozsprzedany i wraz z Janowcem nowym właścicielem został Marcin Trybulec. Na początku XX w. kolejny właściciel występuje Maksymilian Ostoja Solecki i na nim kończy się okres kumulacji większych majątków. Następuje wyprzedaż, zainteresowani to Stanisław Zagórniak i Ksawery Giża, z czasem następuje parcelacja, głównymi nabywcami byli Żydzi ze Zdziarca i Radomyśla Wielkiego.

Reformy uwłaszczeniowe wprowadzone na początku XX wieku, pozwoliły na większą samodzielność chłopów, założono w 1902 roku Spółkę Oszczędnościowo-Pożyczkową, która udzielała drobnych kredytów, po I wojnie światowej zmieniła nazwę na Kasę Stefczyka. W październiku 1943 roku następuje połączenie kas ze Zdziarca i Radomyśla, tworząc Bank Spółdzielczy im. dr. Stefczyka. W 1900 powstaje Ochotnicza Straż Pożarna, bliższe informacje na ten temat, patrz oddzielny opis str. Nasze Miasto Radomyśl Wielki, Encyklopedia pod literą O.

W 1901 roku powstaje Kółko Rolnicze założone przez wójta Jana Dykasa, w 1904 założono bibliotekę liczącą 181 książek, której kierownikiem był Adam Saramowicz, w 1908 agencja pocztowa przekształcona w 1914 w Urząd Pocztowy. W 1956 założono gromadzką bibliotekę publiczną, a w 1979 roku oddano do użytki Wiejski Dom Kultury, w którym mieści się sala widowiskowa i miejsce spotkań mieszkańców

Pierwsza wzmianka o szkole pochodzi z roku 1595, następna pojawia się po 42 latach w roku 1637. W roku 1886 podano informację, że zbudowano budynek szkolny, jednoklasowy. Były to szkoły parafialne w których za obsadzenie stanowiska nauczyciela był odpowiedzialny proboszcz parafii. W programach nauczania znalazły się: pisanie, czytanie tzw. wiadomości elementarne, później gramatyka, literatura i śpiew kościelny. Więcej n/t historii szkoły – patrz str. Nasze Miasto Radomyśl Wielki, Encyklopedia pod literą S.

W XIV w. w Zdziarcu istniał już kościół, był to mały drewniany kościółek pod wezwaniem św. Marcina, ufundowany przez rycerza Petragiusza Ligęzę w roku 1320. Początkowo w latach 1448-1513 była to parafia niezależna, utraciła swoją niezależność na rzecz parafii w Rzochowie. Później od roku 1581 do 1596 należała do parafii Zasów, a w roku 1785 były próby przyłączenia do parafii Radomyśl jednak na skutek protestów parafian okazały się bezskuteczne. Parafia na przestrzeni lat zmieniała przynależność do dekanatów, lecz z chwilą utworzenia dekanatu radomyskiego w 1786 została do niego przyłączona i pozostaje w nim do dnia dzisiejszego. Więcej szczegółów n/t historii kościoła – patrz str. Nasze Miasto Radomyśl Wielki, Encyklopedia pod literą K.

Po wojnie Zdziarzec kilkakrotnie uczestniczył w zmianach administracyjnych, w 1954 został samodzielną gromadą, w 1960 zlikwidowano gromady w tym i Zdziarzec, który wszedł do gromady Radomyśl Wielki, a od 1973 do gminy Radomyśl Wielki. Władzę lokalną stanowi sołtys wraz z Radą Sołecką oraz radny przedstawiciel w Radzie Miejskiej Radomyśla Wielkiego.

Funkcję radnego pełnili: Józef Cygan (1990-1993), po jego śmierci w 1993 Stanisław Chmiel (1993-1994), Edward Ryś (1994-2002), Leszek Lis (1994-1998), Józef Dykas (1998-2002), Leszek Lis (2002-2006), Edward Ryś (2006-2016), Emilia Chmiel (2016-2018), Małgorzata Baran (2018- ).

Sołtysami zostali wybrani: Józef Cygan (1990-1993), Leszek Lis (1993-2007), Kazimierz Krężel (2007- ).