PODBORZE gm. Radomyśl Wielki

PODBORZE wioska w gminie Radomyśl Wielki w powiecie mieleckim, województwie podkarpackim. Kiedyś w XIX w. podział terytorialny wskazywał, że Podborze wraz z Podlesiem, Giełdą, Zgórskiem, Wilczą Wolą i Podkościelem tworzyło wspólną gminę, w innych z początku XX w. Zgórsko stanowiło przysiółek Podborza. Od roku 1933 a ściślej od 1 lipca 1934 do lat 50-tych Podborze weszło w skład gminy zbiorczej Wadowice Górne, powiat mielecki, woj. rzeszowskie, od roku 1973 weszło w skład gminy Radomyśl, woj. tarnowskiego, a od 1999 woj. podkarpackiego. Zajmuje obszar 1267 ha z przysiółkami Giełda i Podlesie i liczy ok. 750 mieszkańców. Położone jest na wschód od Zgórska nad Potokiem Zgórskim w północnej części gminy.

Historycznie wieś związana była z sąsiednim Zgórskiem. Właścicielem włości zgórskich był Mikołaj Mielecki, którego dziadek Stanisław nabył majętność od Piotra Pacanowskiego w 1512 roku. Pierwsza wzmianka jako odrębna osada należąca do parafii w Zgórsku pojawia się w rejestrze poborowych w roku 1578. Dalsze losy Podborza toczyły się zbieżnie z losami Zgórska, zmieniały zarządców i właścicieli do Maksymiliana Ossolińskiego, który był ostatnim właścicielem do czasu uwłaszczenia gruntów, co w Galicji nastąpiło w roku 1848. Na tym terenie w pobliskim Przybyszu powstawały początki Fundacji Biblioteki Ossolińskich we Lwowie, założonej przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w roku 1816 na utrzymanie której składały się dochody majętności zgórskich w tym i Podborza.

W drugiej połowie XIX w. w Podborzu założono Kasę Pożyczkowo-Gminną, której kapitał w roku 1886 wynosił 767 złr. Gorzej było z oświatą, Ustawa Galicyjska z 24 kwietnia 1894 roku nakładała obowiązek utrzymania szkół powszechnych z podatków gminnych opłacanych na rzecz szkoły. Ówczesny kurator ekonomiczny fundacji Ossolińskich hr. Michał Leliwa Bajer zobowiązał się dostarczyć drzewo na budowę szkoły, odmiennego zdania był wójt  Podborza, który osobiście pojechał do Wiednia, do cesarza Franciszka Józefa z prośbą, aby nie zezwalał na budowę szkoły, argumentował, że dzieci są potrzebne w domu do pasienia krów i pomocy w domu.

Okres międzywojenny był okresem względnego rozwoju miejscowości, wybuch II wojny światowej rozpoczął się tragicznie, w pierwszym dniu wkroczenia Niemców za sprawą jednego z mieszkańców zginęło 8 polskich żołnierzy, pochowanych na miejscowym cmentarzu. Następnie za pomoc żydom wioska została spacyfikowana, spalono 23 gospodarstwa domowe, szczęściem nikt nie zginął. W tym czasie wioska wchodziła w skład struktur Armii Krajowej, a konkretnie Placówki ZWZ AK Radomyśl Wielki, tutaj istniał punkt kontaktowy Komendy Obwodu AK Mielec, sprzyjające położenie i pobliskie lasy wykorzystano do przyjęcia zrzutu broni przez samoloty alianckie.

Miejscowa szkoła wykonana z drewna powstała w okresie międzywojennym. W latach 1966-70 wybudowano nowy obecny budynek, w którym mieści się Zespół Szkolno-Przedszkolny.

Administracyjna łączność ze Zgórskiem jest widoczna do dzisiaj, w Podborzu powstał Zespół Szkolno-Przedszkolny do którego uczęszczają dzieci z Zgórska, a mieszkańcy Podborza do dziś przynależą do tamtejszej parafii w  Zgórsku.

We wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna i Klub Sportowy „Atut” z własnym boiskiem. Działa jeszcze prężnie stowarzyszenie „Ziemia nad Potokiem”, wykonujące wieńce dożynkowe, organizujące spotkania i zgłaszające różne inicjatywy. Działały też z czasem inne organizacje jak: Klub Młodego Rolnika, Związek Młodzieży Wiejskiej, Koło Gospodyń Wiejskich i Kółko Rolnicze.

Jako ciekawostkę należy wymienić duży nasyp ziemny sugerujący obecność tutaj kiedyś grodu obronnego z fosą, wpisanego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w rejestr  zabytków architektonicznych nr C- 51 z 28 grudnia 1968, jako grodzisko średniowieczne w Podborzu.

Należy wspomnieć o istniejącej w Podborzu cegielni z charakterystycznym wysokim kominem, powstała w latach 1956-57 przez tzw. Zespół chłopski, sprzyjały temu duże pokłady gliny i zapotrzebowanie na materiał budowlany konieczny do rozbudowującej się gminy. W latach 60-tych cegielnię przejęły Zakłady Ceramiczne w Mielcu eksploatując ją do końca lat 70-tych, następnym właścicielem został „Iglopol” Dębica który usprawnił i unowocześnił, przejął również dużą ilość ziemi pod uprawy po Kółku Rolniczym. Po rozwiązaniu Iglopolu cegielnia została sprywatyzowana o tereny rolnicze przeszły pod Agencję Nieruchomości Rolnych i przeznaczono pod planowaną tzw. „Strefę przemysłową”, która jak dotąd figuruje w papierach i planach.

We wiosce działa Rada sołecka z sołtysem, który wioskę reprezentuje na zewnątrz oraz ma swojego przedstawiciela „radnego” w Radzie Miejskiej Radomyśla.

 Dotychczas funkcję wójta lub sołtysa pełniły następujące osoby: Jan Sierosławski (przełom XIX i XX w.), Michał Litwin i Franciszek Furman (przed wojną), Michał Pająk (podczas wojny), Piotr Zaskalski (1945-1954), Jan Michoń (1954-1955), Michał Laska (1955-1958), Stanisław Gałat (1958-1988), Bronisław Dereń (1988-1992), Antoni Litwin (1992-1996), Mieczysław Nowak (1996-1998), Stanisław Gakan (1998-2010), Kazimierz Dudek (2010-2018), Monika Pieróg (2018- ).

Funkcję radnych pełnili: Władysława Wrzesień (1986-90), Stanisław Kołacz, Emil Zaskalski (1990-94), Antoni Litwin (1994-96), Stanisław Weryński wybrany w miejsce Antoniego Litwina (1996-98), Mieczysław Nowak (1998-2002), Kazimierz Dudek (2002-2010), Włodzimierz Midura (2010-14), Jan Miękoś (2014- ).

W latach współczesnych Podborze charakteryzuje się swoistym, sentymentalnym pejzażem stworzonym przez dzikie brzegi Potoku Zgórskiego, ilością przydrożnych figur i krzyży oraz czystymi i schludnymi zabudowaniami.