KOŚCIÓŁ p.w. św. Mikołaja Biskupa w Zgórsku

KOŚCIÓŁ p.w. św. Mikołaja Biskupa w Zgórsku, gm. Radomyśl Wielki. Pierwszy drewniany kościółek został zbudowany w roku 1561, jak podają źródła przez Hetmana Wielkiego Koronnego Mikołaja Mieleckiego, właściciela Zgórska. Aktu erygowania parafii dokonał oficjał krakowski ks. bp. Stanisław Maniecki dnia 9 października 1583 roku. Kościół otrzymał wezwanie św. Mikołaja Biskupa i należał do dekanatu pilzneńskiego, jego pierwszym proboszczem został Łukasz z Rogożna. Konsekracji kościoła dokonał w 1595 r. bp krakowski kard. Jerzy Radziwiłł, rektorem kościoła od 1605 był  ks. Adam Gulcewius z Mielżyna, diec. gnieźnieńska. W tym czasie przy kościele wybudowano murowaną kaplicę różańcową, w której znalazł miejsce obraz Matki Boskiej Zgórskiej. Powołano Bractwo Różańca Świętego, które odprawiało msze św. śpiewane przed cudownym obrazem Matki Bożej od 1637 roku. W tym roku biskup Jakub Zadzik przyznał przebędę dla kaplicy różańcowej.

Kościół w roku 1721 był bogato uposażony, posiadał pięć ołtarzy, na głównym znajdowała się figura św. Mikołaja Biskupa rzeźbiona w drewnie i malowana, były dwa konfesjonały, a na chórze znajdowały się ośmiogłosowe organy. Dokument z wizytacji dekanalnej z roku 1782 wymienia, kościół nowo wybudowany, kaplicę murowaną Różańca Św. oraz w ołtarzu obraz Matki Bożej.

Pierwszy drewniany kościół nie zachował się. W roku 1803 władze austriackie spaliły budynek prebendarza, ostatnim prebendarzem był wówczas ks. Jan Zaskalski 1778-1805, zburzono Kaplicę Różańcową a grunt sprzedano. W tym czasie zaginął cudowny obraz MB, znalazł go później ks. Józef Kowalski w roku 1894 podczas wymiany pokrycia dachowego, gdzie został schowany. Przez pewien czas pełnił funkcję feretronu i był bliski całkowitego zniszczenia, uchronił go dopiero ks. Wojciech Zabawiński w 1929, który przekazał obraz do renowacji Kazimierzowi Pochwalskiemu, artyście malarzowi, uczniowi Jana Matejki.

Obecny kościół pochodzi z roku 1781 fundacji Michała Ossolińskiego właściciela Mielca, Zgórska i wielu okolicznych dóbr, późnobarokowy, z drzewa modrzewiowego, szalowany deskami, konstrukcji trzy nawowej, pokryty blachą. Od strony północnej pod koniec XIX w. dobudowana została zakrystia. Również od północy znajduje się przeszklona przybudówka z ołtarzem, niepołączona z wnętrzem kościoła. Od południa i zachodu znajdują się dwie niewielkie kruchty. Wnętrze kościoła urzeka swoją urodą, a szczególnie ołtarz główny barokowy w którym znajduje się przepiękny obraz XVII wieczny, słynący łaskami Matki Bożej Zgórskiej. Podobno jest to kopia obrazu Matki Bożej Śnieżnej z bazyliki w Rzymie, którą miał przywieźć w darze któryś z Ossolińskich. Do zabytków należy jeszcze zaliczyć podwieszaną ambonę, chrzcielnicę marmurową z XVIII w., trzy krzyże z których jeden pochodzi z pierwszego kościoła i dzwonnicę z czterema dzwonami z X w., uruchamianą elektrycznie.

Podczas II wojny światowej kościół przeszedł trudne chwile, wojska radzieckie urządziły w nim kuźnię dla wojska i przez pół roku posługiwali się otwartym ogniem, a mimo tego Matka Boża uchroniła tą drewnianą świątynię.

Po wojnie trud odnowy zniszczonego kościoła podjął ks. Kazimierz Dziurzycki, a następnie ks. Bronisław Pałys, kolejne lata, to czas stopniowych remontów do lat 90-tych ubiegłego wieku.

Polichromia wnętrza została wykonana przez Władysława Puszczyńskiego w roku 1873, odnowiona przez Puchałę w roku 1951, a w nawach bocznych przez Ludwika Czajkowskiego i Alfreda Żmudę w latach 1952-1953. W latach 2004-2006 przebudowano i powiększono organy przez Firmę Andrzej Ragan i poświęcono w roku 2006.

W międzyczasie kościół został wpisany w rejestr zabytków nieruchomych Wojewódzkiego konserwatora w Rzeszowie pod poz. A – 535 i datą 30.08.1949 r.

Na placu kościelnym od strony zachodniej znajduje się dzwonnica murowana z czterema dzwonami, trzy odlane w roku 1959, a jeden w 2006 „św. Mikołaj” fundacji Niedzielskich z USA. Obok dzwonnicy stoi figura Matki Bożej z Dzieciątkiem i lilią. Na postumencie wyryto napis „Bogurodzicy Dziewicy Niepokalanej Królowej Polski w podzięce za 1000-letnią opiekę nad Ojczyzną Polską, naszą parafią w Zgórsku, z prośbą o dalszą opiekę w przyszłych wiekach wznoszą ten pomnik w dniach 27-30 maja 1961 r. wdzięczni parafianie Zgórska”.

Na cokole umieszczone są trzy tablice, pierwsza z roku 1983 poświęcona ks. St. Kaczmarczykowi, zamordowanemu w obozie w Oświęcimiu, druga mniejsza komisarzowi PP Ludwikowi Lonczakowi, zamordowanemu przez NKWD i pochowanemu na cmentarzu w Miednoje, trzecia z roku 2013 ppor. Józefowi Buremu dowódcy placówki AK, więzionemu i represjonowanemu przez władze komunistyczne.

Od strony wschodniej przy wejściu na placu kościelnym stoi krzyż drewniany postawiony z okazji misji św. Na wysokości wzroku zamocowano dwie metalowe tabliczki z napisami: MISJE FATIMSKIE / ZGÓRSKO / W ROKU MARYJNYM / 6 – 12 – 03 – 1988.

MISJE ŚWIĘTE / O BOŻYM MIŁOSIERDZIU / ZGÓRSKO / 23 – 30.XI.2014 r.

Na zewnątrz ogrodzenia kościoła znajduje się na postumencie za żeliwnym ogrodzeniem kamienna figura św. Jana Nepomucena, fundacji Jerzego Ossolińskiego, datowana na rok 1715. Całość uzupełnia umieszczona na placu przed plebanią figura św. Józefa z Dzieciątkiem, fundacji ks. Józefa Kowalskiego, ustawiona na przełomie XIX i XX wieku.

Nie można pominąć dużego obelisku postawionego od strony południowej przed bramą wejściową na plac kościelny, z okazji 900-lecia miejscowości Zgórsko. Od strony głównej jest tablica z napisem 900 LAT / ZGÓRSKA / W ROKU BEATYFIKACJI / PAPIEŻA JANA PAWŁA II / POMNIK UFUNDOWAŁ / KSIĄDZ PRAŁAT / STANISŁAW NIEMIEC. Od strony tylnej daty 1111 – 2011.

Piękno obecnego kościoła jest zasługą wielu kapłanów tutaj pracujących, wyszczególniając kolejno:

Proboszczowie pracujący w parafii: Łukasz z Rogoźna (od 1583-1586), Mikołaj Koczowski (1586-1590),  Adam Gulcewius (1590-1628) wyposażył kościół w srebrne naczynia i szaty liturgiczne, przyozdobił ołtarz główny, Maciej Gulcewius (1629-1641) bratanek ks. Adama, początkowo był wikariuszem, później proboszczem, Szymon Turski (1641-1667), Andrzej Ignacy Aleksandrowicz (1667-1687), Józef Werbski (1687), Józef Głembocki (Głębocki) (1688-1707), Jakub Sebastian Dziekanowicz (1707-1712), Sebastian Głembocki (1713-1733), Mikołaj Woynicki (1733-1740), Stanisław Bukowski (1740-1748), na szczególne wyróżnienie zasługuje Jan Sokulski (1749-1770) budowniczy obecnego kościoła, Adalbertus Miżliński (1770-1779), Wojciech Miklewicz (1779-1799) dokończył budowę obecnego kościoła, Hieronim Michał Juszyński (1799-1810) tworzył zalążki biblioteki Ossolińskich, Walenty Sokołowski (1810-1811) administrator, Michał Tomasz Korczyński (1811-1813) dbał, porządkował i uzupełniał księgozbiór Ossolińskich późniejszy bp przemyski, Antoni Żeromski (1813-1816), Józef Podgórski (1817-1825), Józef Bieniaga (1825-1852), Sebastian Zapała (1852-1893) ogrodził kościół murem, wymalował jego wnętrze i uzupełnił wyposażenie kościoła, Józef Kowalski (1893-1912) wybudował nową plebanię, odnalazł zaginiony obraz Matki Boskiej Zgórskiej, Wojciech Zabawiński (1912-1929) wybudował wikarówkę, oddał do renowacji cudowny obraz, Kazimierz Dziurzycki (1929-1947) gdy w czasie II wojny stacjonujące tutaj wojska rosyjskie w kościele urządziły kuźnię, kościół został zniszczony, ale się zachował, on zajął się jego remontem, Bronisław Pałys (1947-1980) wybudował kaplicę w Partyni, Stanisław Niemiec (1980-2013) obecnie rezydent, postawił obelisk upamiętniający 900-lecie Zgórska, Waldemar Rawiński (2013-2016) wyremontował starą plebanię przystosowując ją tworząc salę spotkań, Wiesław Nowak (2016- ).

Wikariusze pracujący w parafii: Jan Stachecki (1595-1608), Bartłomiej Wawrzykiewicz (1608-1614), Mateusz Cromołovus (1614-1615), Maciej Chudzik (1615-1618), Maciej Gulcewius (1618-1629), Grzegorz Sławkowicz (1625-1632), Remigiusz z Gluzy (1634-1635), Wacław Zublewicz (1635), Grzegorz Proszowius (1636-1645), Wojciech Zaprochowicz (1645-1646), Marcin Draskiewicz (1646), Wawrzyniec Jagielski (1646), Jakub Koczyński (1647-1648), Jan Straszyński (1648-1652), Stanisław Wilamowicz (1653), Jan Kordalewicz (1653), Stanisław Kulecki (1654-1655), Marian Skorupkiewicz (1655-1658), Jan Valesius (1658-1659), Mikołaj Krzesimowski (1659-1660), Andrzej Opatowski (1660-1661), Łukasz Fichowski (1661-1662), Wojciech Sianowski (1662-1664), Gasper Wadowita Młynarski (1664-1665), Tomasz Czernic (1665-1669), Mateusz Wacław Szurkowic (1670-1672), Łukasz Ślezański (1673), Tomasz Fabianowicz (1674-1675), Mateusz Krzysztofik (1676-1679), Mikołaj Jagielski (1679-1680), Anastazy Brzozowski (1681), Jan Ziarnicki (1682), Walerian Andrzej Boduchowski (1682-1683), Stanisław Wojciech Będziński (1683-1685), Jakub Dziekanowic 1685-1693), Mikołaj Kazimierz Rogowicz (1694-1698), Mikołaj Woynicki (1698-1733), Walenty Oleksiński (1733-1737), Maksymilian z Broszkowa Broszkowski (1737), Jan Trzaszczyński (1738-1739), Andrzej Lisowski (1739-1741), Szymon Kucharski (1741-1742), Andrzej Lisowski (1743-1748), Jan Soykowski (1748), Paweł Czardyban (1749-1750), Stanisław Czapiżyński (1770-1773), Jan Gładysiewicz (1753-1754), Andrzej Niziołkowski (1754-1758), Walenty Szymański (1758-1761), Wojciech Miklewicz (1761-1770), Stefan Pełczyński (1770-1771), Józef Zapalski (1771-1772), Stefan Żmudzki (1772-1777), Jan Zaskalski (1776-1801), Szymon Domanusiewicz (1801-1806), Jakub Byliński (1806-1807), Stanisław Milanowicz (1808), Piotr Wydyński (1809-1811), Antoni Żeromski (1812-1814), Izydor Skowroński (1814-1816), Józef Podgórski (1816-1819), Tadeusz Oleksiński (1820-1825), Władysław Piękowski (1825), Stefan Wrześniewski (1828), Józef Jezierski (1837-1838), Stanisław Smagowicz (1831-1839), Antoni Jaworek (1839-1840 ), Wawrzyniec Guzik (1841-1842), Grzegorz Glatz (1842-1843), Wacław Rzymek (1843-1845), Paweł Stanczykiewicz (1845-1852), Jan Ziemba (1852-1854), Karol Solarski (1854-1855), Józef Pajor (1857-1863), Władysław Kaczyński (1868-1872), Eugeniusz Wolski (1872-1876), Władysław Dąbrowski (1876-1884), Jan Dagnan (1884-1886), Jan Kozak (1886-1888), Józef Lopatowski (1888-1894), Julian Trybowski (1894-1898), Hieronim Błażyński (1898-1900), Wojciech Balasa (1900-1901), Karol Suwada (1904-1905), Adam Kurkiewicz (1907-1909), Antoni Kaczmarczyk (1909-1911), Władysław Lalik (1911-1912), Franciszek Sikorski (1812-1916), Jan Bibro (1916-1917), Stefan Kamionka (1917-1919), Jan Kozioł (1919-1920), Wojciech Białas (1920-1921), Jan Łoniowski (1921-1922), Wilhelm Magda (1922-1925), Wilhelm Ostrowieński (1925-1926). Józef Panek (1926-1927), Stanisław Śliwa (1927-1930), Tadeusz Barnaś (1930-1934), Stanisław Pococha (1934-1937), Leopold Render (1937-1938), Stanisław Kaczmarczyk (1938-1941), Ludwik Białek (1941-1944), Edward Godlewski (1944-1945), Aleksander Styczek (1946), Stanisław Panek (1946-1948), Józef Górecki (1953-1955), Kazimierz Cebula (1955-1957), Henryk Trzaska (1957-1961), Władysław Węgrzyn (1961-1962), Władysław Zima (1962-1968), Jan Niemiec (1968-1970), Stanisław Baniak (1970-1973), Stanisław Niemiec (1973-1980), Henryk Bielak (1980), Stanisław Kumiega (1980-1982), Adam Samel (1982-1984), Jan Adamczyk (1984-1988), Jan Henk (1988-1989), Piotr Pabis (1989-1992), Jan Kwarciński (1992-1995), Andrzej Dydo (1995-1996), Jerzy Jawor (1996-2000), Roman Lelito (2000-2003), Paweł Kocoł (2003-2006), Krzysztof Ceglarz (2006-2008), Sylwester Dziedzic (2008-2014), Paweł Ryś (2014-2016), Mariusz Florek (2016-2020), Krzysztof Kutek (2020-2023), Artur Bieniasz (2023- ).

Na miejscowym cmentarzu spoczywają następujący księża:

1. Bieniaga Józef – proboszcz +1852
2. Zapała Sebastian – proboszcz + 1893
3. Trybowski Julian – wikariusz + 1897
4. Kowalski Józef – proboszcz +1912
5. Zabawiński Wojciech – proboszcz +1929