GMINNE i MIEJSKIE RADY NARODOWE w gminie Radomyśl Wielki.

GMINNE i MIEJSKIE RADY NARODOWE w gminie Radomyśl Wielki.

W XIX w., nasze tereny należały do Galicji i były pod zaborem austriackim, w którym od roku 1866 obowiązywała ustawa gminna, która wprowadzała samorząd terytorialny, gminy. Do jej obowiązków własnych należały sprawy majątku gminnego i jego zarządzania, sieć dróg lokalnych, szkół wiejskich, pomocy społecznej, bezpieczeństwa w gminie i nadzoru nad miarami i wagami. Do zadań zleconych należały sprawy wyborcze, prowadzenie statystyk, księgi ludności, pobór podatków i pobór do wojska. Gminę nadzorował naczelnik powiatowy. Na czele gminy stała rada gminna składająca się od kilku do kilkunastu członków (max. 36).

Organem wykonawczym samorządu gminnego była zwierzchność gminna, w skład, której wchodził wójt i dwaj asesorowie, czyli przysiężni. Zwierzchność była wybierana przez radę gminną spośród radnych. Główną rolę odgrywał wójt zwany też naczelnikiem. Mandaty zwierzchności i rady trwały trzy lata, natomiast od roku 1884 wprowadzono kadencję sześcioletnią. Warto zaznaczyć, że kobiety nie miały prawa głosu i również biernego prawa wyborczego. Dochody gminy pochodziły głównie z podatków od nieruchomości i dochodów z przedsiębiorstw.

11 listopada 1918 Polska odzyskała niepodległość i powstała II Rzeczpospolita. Dokonano reformy prawa wyborczego, dano możliwość głosowania kobietom. W roku 1920 Galicję podzielono na kilka województw, Radomyśl znalazł się w województwie krakowskim, powiecie mieleckim. Ustrój galicyjski odnośnie gmin, funkcjonował jeszcze długo do przełomu lat 1934-35. W roku 1934 weszło w życie Rozporządzenie MSW wprowadzając podział powiatu mieleckiego na gminy wiejskie, w którym tworzy się gminę Radomyśl Wielki z siedzibą w mieście. W skład tej gminy wchodziły dotychczasowe gminy wiejskie: Dąbie, Dąbrówka Wisłocka, Dulcza Mała, Dulcza Wielka, Partynia, Pień, Ruda, Wólka Dulecka, Zdziarzec i Żarówka.

Po II wojnie w latach 1944-45 gminy wznowiły działalność, częściowo opierając się o przepisy przedwojenne, częściowo o dekrety nowych władz. Bezpośrednio po wyzwoleniu jedyną władzą w mieście był Zarząd Miejski z burmistrzem na czele, który pełnił funkcję przewodniczącego MRN.

Na pierwszym posiedzeniu 26 czerwca 1945 roku nastąpiło rozdzielenie tych funkcji, reorganizacja i powołanie nowych członków. Wybrano wówczas kolegium Zarządu Miejskiego w składzie: Burmistrz Stanisław Dąbrowski, z-ca Józef Żmuda, ławnicy: Kazimierz Kopacz, Franciszek Zieliński i Franciszek Trybulec. Powołano również dwie komisje: rewizyjną i mieszkaniową po 3 osoby.

Do rady powołano 12 osób, które mandaty otrzymały z następujących partii i organizacji społecznych: Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne, Związek Samopomocy Chłopskiej, Związki Zawodowe, Cech Rzemieślniczy, Spółdzielnia Pracy, Bank Spółdzielczy, Towarzystwo Sokół i Gminny Komitet Opieki Społecznej. Wśród organizacji społecznych było 5 członków Stronnictwa Ludowego, więc oni odgrywali dominującą rolę w radzie. Rada powołała swoje organy tj. prezydium i komisje, prezydium stanowili: przewodniczący ks. Jan Curyłło, członkowie: Marian Konieczny, Józef Sabaj, Franciszek Krzystyniak i Andrzej Jarosz.

Pierwsze posiedzenie kolegium Zarządu odbyło się 13 lipca 1945 roku. W 1945 roku powiat mielecki z miastem Radomyśl został włączony do województwa rzeszowskiego.

Zgodnie z postanowieniami ustawy powołano komisje rady już 4 sierpnia 1945 roku: Komisję administracyjną – 3 osoby, Komisję przedsiębiorstw – 3 osoby, Komisję samorządu – 3 osoby. Do roku 1950 powołano jeszcze inne Komisje: 2.02.1946 oświatową – 3 osoby, 4.06.1946 finansowo-budżetową – 4 osoby, kontroli – 3 osoby, polną – 5 osób i budowlaną – 3 osoby, 17.01.1948 Komitet Opieki Społecznej – 6 osób, Oszczędnościową i kontroli przemysłu dla wsi, 25.04.1949 Komitet Odbudowy Warszawy – 8 osób, Komitet Ochrony Roślin – 5 osób, Komisję rolną, Komisję zdrowia i Komisję drogową.

Kolejną reorganizację przeprowadzono 23 listopada 1946 roku,  zmieniono obsadę przewodniczącego i utworzono stanowisko zastępcy. Nowy skład prezydium wyglądał następująco: Przewodniczący Franciszek Krzystyniak, z-ca Mieczysław Mazur, członkowie Józef Sabaj, Andrzej Jarosz i Józef Niedbałowski. Delegatem do Powiatowej rady Narodowej w Mielcu został Franciszek Krzystyniak. Zwiększono także liczbę mandatów do 16 wprowadzając nowe partie i organizacje: PPR, ZZ Nauczycielstwa Polskiego, ZZ Pracowników Socjalnych i ZZ Pracowników Pocztowych, w następnym roku powiększono ilość mandatów do 25, a w sierpniu 1949 zmniejszono do 15 osób.

Po roku 1950 zlikwidowano samorząd terytorialny a wszystkie funkcje przejęły Rady Narodowe i prezydia wybierane z grona radnych. Stałymi pracownikami urzędu gminy byli: przewodniczący i sekretarz prezydium. W urzędzie także funkcjonowały referaty: ogólno-administracyjny, finansowy, kulturalny, wojskowy itp.

W roku 1954  zaczęły powstawać nowe jednostki organizacyjne, były to gromadzkie rady narodowe (GRN). Pierwsze wybory do GRN odbyły się 5 grudnia 1954 r., następne 2 lutego 1958, 16 kwietnia 1961, 30 maja 1965. Pierwsze dwie kadencje 1955-58 i 1958-61 były 3-letnie, następne już 4-letnie. Od 1958 powoływano sekretarza gminnego, nadzorującego pracę biura gromadzkiego, jak również wybierano sołtysów przez społeczność wiejską podczas zebrania wiejskiego. Każdy sołtys musiał uzyskać akceptację władz gromadzkich.

Na naszych terenach w latach 1954-72 funkcjonowały następujące gromady: Dulcza Mała, Dulcza Wielka, Podborze, Radomyśl Wielki, Ruda, Zdziarzec i Żarówka.

Kolejna Reforma gmina ustanowiona z dniem 1 stycznia 1973 roku obowiązuje po dzień dzisiejszy.