FUNDACJA im. OSSOLIŃSKICH – początki

FUNDACJA im. OSSOLIŃSKICH – początki, założona 18 października 1816 roku, przez hr. Józefa Maksymiliana Ossolińskiego z Tęczyna, jako Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie, nadając jej specjalny statut. Akt założenia fundacji przesłał Ossoliński w dniu 4 czerwca 1817 roku cesarzowi do akceptacji i zgody na zakup budynków po klasztorze sióstr karmelitanek. Na utrzymanie fundacji i wyposażenia biblioteki przeznaczył roczny dochód z własnych dóbr dziedzicznych, postanawiając że dobra wymienione w statucie posiadane być mają po wieczne czasy przez kuratora biblioteki zw. kuratorem ekonomicznym. Kurator z rocznych dochodów wszystkich dóbr po odtrąceniu pewnej kwoty (w tym czasie 21.000 zł) na bibliotekę, resztę miał zachować dla siebie, oczywiście po pokryciu podatków i innych ciężarów związanych z własnością nieruchomości.

Zgodnie z oświadczeniami fundatora z dnia 19 stycznia 1818 roku, cała biblioteka im. Ossolińskich jest prywatną własnością fundatora jak również wszystkie majątki przeznaczone w części na pokrycie kosztów utrzymania biblioteki. Ten sam charakter zatrzymują po wieczne czasy i stanowią własność tych rodzin, które do wykonywania kurateli zostały powołane.

Z treści całego statutu i szeregu oświadczeń fundatora, oraz dodatkowych deklaracji i pism jasno wynika, że fundator ustanowił dobra majątku rodziny Ossolińskich i dalszych rodzin wyszczególnionych w statucie. Wynikało z tego, że kurator ma wszystkie prawa i obowiązki właściciela użytkowego.

W skład majątków wchodziły następujące folwarki: Przybysz, Partynia, Schabowiec, Giełda, Zgórsko, Wola Mielecka, Józefów i Strzelce Wielkie. Majątek leśny stanowiły rewiry: Piątkowiec, Przyłęk Zgórski i Wygoda. Gospodarstwo rybne stanowiły stawy w gromadzie Jamy II przy folwarku Przybysz. Cały obszar gospodarstwa rolnego wynosił ok. 2.785 ha, lasów 2.049 ha i stawów 63 ha. Łączna wielkość majątku wynosiła 4.897 ha.

Jednym z pierwszych administratorów była rodzina Bayerów, po jej śmierci przejął gen. austriacki Mieczysław Ledóchowski, który po sobie pozostawił długi i zaległości podatkowe. Po śmierci Mieczysława hr Antoni Ledóchowski zrzekł się prawa do dziedziczenia i majątek przeszedł na jego syna hr Mieczysława, który nie mając 18 lat spełniał funkcję kuratora przez ojca hr Antoniego Ledóchowskiego. Od roku 1935 majątkiem administrował Włodzimierz Olszewski, który spłacił wszystkie długi, wybudował nowe domy, poprawił stare i przeprowadził meliorację. W dniu 20 listopada 1939 roku Olszewski otrzymał polecenie przekazania majątku pod komisaryczny zarząd niemiecki p. Fundnerowi, który protokolarnie przejął wszystkie posiadłości będące pod administracją rodziny Ledóchowskich.

W 1943 roku Niemcy przekazują majątek pod kuratelę Jana Skrzypka, pomaga mu w tym jego syn Janusz Skrzypek, później zastrzelony przez Niemców 20 maja 1944 roku. Po wojnie następuje parcelacja majątku i upaństwowienie.

W dworku Przybysz były początki biblioteki fundacji Zakładu Ossolińskich, tutaj gromadzono i ściągano książki, dokumenty i pamiątki historyczne, m.in. znalazły się tam Księgi wójtowskie Radomyśla liczące ok. 3500 stron, które później trafiły do Lwowa i tam są przechowywane.

Po wojnie w latach 1946-47 małą część zbiorów Związek Radziecki zwrócił Polsce jako „Dar narodu ukraińskiego dla narodu polskiego”, które trafiły do Ossolineum we Wrocławiu, ale duża część nadal znajduje się we Lwowskiej Naukowej Bibliotece im. Wasyla Stefanyka Narodowej Akademii Nauk Ukrainy.