ZGÓRSKO gm. Radomyśl Wielki

ZGÓRSKO najstarsza wioska w gminie Radomyśl Wielki,  w powiecie mieleckim, województwie podkarpackim, a w latach 1975 – 1998 tarnowskim. Od roku 1933 do lat 50-tych Zgórsko wchodziło w skład gminy Wadowice Górne, później w skład gromady Podborze, a od roku 1973 weszło w skład gminy Radomyśl. Zajmuje obszar 386,12 ha z przysiółkami Kwatery, Prebenda i Wilcza Wola, liczy ok. 450 mieszkańców, położone jest przy trasie Radomyśl – Mielec nad Potokiem Zgórskim w północnej części gminy.

W XI w. ziemia mielecka podlegała kasztelanii wiślickiej w dzielnicy sandomierskiej. Pierwsza wzmianka o Zgórsku, jako Izgorsko wymieniona jest w dokumentach biskupa krakowskiego Maura w latach 1110-1117 przekazujący dziesięcinę z siedmiu wsi na rzecz kościoła w Pacanowie. Potwierdzono to zostało jeszcze później w latach 1219 i 1317. Pierwszym właścicielem był niejaki Siemian z rodu Nagodziców uznawany za protoplastę rodu Pacanowskich herbu Jelita, następnie Piotr i Florian Pacanowscy, Piotr sprzedał Zgórsko w roku 1512 Stanisławowi Mieleckiemu. Jego trzej synowie po śmierci ojca w roku 1542 podzielili majątek na trzy części, Zgórsko przypadło Janowi. On mając jednego syna Mikołaja, przekazał jemu cały majątek. Mikołaj Mielecki najbardziej upodobał sobie Zgórsko, tutaj w roku 1574 wybudował obronny dwór w stylu renesansowym. Po Mikołaju Mieleckim pozostały dwie córki Zofia i Katarzyna, dobra mieleckie przypadły Zofii, która w drugim małżeństwie poślubiła hetmana Jana Karola Chodkiewicza, który rozpoczął stopniową wyprzedaż gruntów. W roku 1611 głównym nabywcą był Zbigniew Ossoliński, z trójki jego synów: Jerzego, Maksymiliana i Krzysztofa, dobra przejął Maksymilian, które na dłuższy czas stają się własnością rodu Ossolińskich.

Kolejnym właścicielem Zgórska był Michał Ossoliński i jego żona Anna z Szaniawskich, Michał, przekazał większą część majątku synowi Józefowi Maksymilianowi. Ten przystąpił do realizacji swoich planów tj. założenia wielkiej biblioteki publicznej dla narodu polskiego.

W dniu 18 października 1816 roku utworzył fundację Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, której nadał specjalny statut i ustanowił ordynatora dóbr, który miał wypłacać na rzecz fundacji określoną sumę pochodząca m.in. z majątku mieleckiego. Jednak trzeba zaznaczyć, że oprócz Wiednia i tutaj tworzyły się początki biblioteki w Woli Mieleckiej i dworze w Przybyszu, którą gromadził i opiekował się w imieniu Ossolińskiego Bogumił Linde. Do tego zbioru trafiła m.in. Księga wójtowska Radomyśla z roku 1583 i inne dokumenty.

Po zatwierdzeniu statutu w 1817 zbiory zostały przeniesione do Lwowa do zakupionego w tym celu klasztoru po karmelickiego. Podstawę biblioteki stanowiły kolekcje Ossolińskich, ks. Hieronima Juszyńskiego ze Zgórska, a także dublety Tadeusza Czackiego, później Ernesta Kuropatnickiego, Henryka Lubomirskiego i Czartoryskich.

Funkcję kuratorów ekonomicznych nad dobrami Ossolińskich osiadłych w Przybyszy pełnili: Teodor Broniewski, Roman Broniewski, Antoni Broniewski, hr. Różycki, Michał i Karol Bajerowie, przed II wojną ród Ledóchowskich, a w czasie wojny Jan Skrzypek.

Zgórsko nie ominęła „rabacja galicyjska”, zamordowano podczas niej 14 osób m.in. ówczesnego kuratora Fundacji Ossolińskich Teodora Broniewskiego i jego braci Józefa i Leona oraz dzierżawcę wsi Żarówka Wojciecha Bilińskiego. Doszło do sprofanowania kościoła w Zgórsku przez grupę chłopów, której przewodził Maciej Pikut.

Miejscowość Zgórsko należała do parafii w Pacanowie, a z chwilą przejęcia przez Mieleckich, do kościoła w Mielcu. Utworzono dekanat mielecki w roku 1595, a w 1784 utworzono dekanat radomyski i Zgórsko włączono do niego, z przerwą w latach, 1925 – 1949 kiedy wróciło do Mielca.

W roku 1561 wybudowano drewniany kościółek, który uposażył Mikołaj Mielecki w formie wotum za kilkuletnią przynależność do kościoła reformacji kalwińskiej. Akt erygowania parafii dokonał się 9 października 1583 roku, przez bpa krakowskiego Stanisława Manieckiego, otrzymał on wezwanie św. Mikołaja bpa.

Bliższe informacje n/t kościoła w Zgórsku – patrz stowarzyszenie Nasze Miasto Radomyśl Wielki, Encyklopedia pod literą K.

Podczas I wojny światowej Zgórsko było dwukrotnie pod okupacją rosyjską we wrześniu 1914 i od listopada do maja 1915 roku. W Zgórsku na początku II wojny śmierć poniosło 8 żołnierzy polskich zaskoczonych przez patrol niemiecki. Pod koniec wojny Zgórsko znalazło się w pasie przyfrontowym i zatrzymanie frontu na kilka miesięcy przez Rosjan przyniosło zniszczenia, prześladowania i śmieć ks. Kaczmarczyka w obozie za współpracę z AK.

W wiosce działa Ochotnicza Straż Pożarna powołana w roku 2000, jest to najmłodsza jednostka powołana w Gminie. Jest i Klub Sportowy Zgórsko, który prowadzi rozgrywki w niżej klasie piłkarskiej.

W sprawach administracyjnych Zgórsko było częścią Podborza i tworzyło z nim gromadę od roku 1955, w skład, której wchodziły dodatkowo: Grzybów, Izbiska, Jamy i Przybysz, ten stan rzeczy utrzymał się do roku 1960. Często pod względem administracyjnym Zgórsko, Podborze i Podlesie występowały łącznie, tak było do lat 1970-tych, kiedy zlikwidowano gromady w 1973 rozdzielono gromady i Zgórsko stało się samodzielną jednostka wchodząc w skład gminy Radomyśl Wielki.

Wsią zarządza sołtys, jest też Rada Sołecka, wieś ma również swojego przedstawiciela, radnego w Radzie Miejskiej w Radomyślu Wielkim. Funkcję radnego pełnili: Edward Żala (1990-1994) i Jan Miękoś (1994- ).

Sołtysami zostali wybrani: Marian Posłuszny (1990-1998), Stanisław Żmuda (1999-2003), Anna Litwin (2003-2019), Maria Żala (2019- ).