ŻARÓWKA gm. Radomyśl W. – historia wsi

 ŻARÓWKA historia wsi sięga połowy XVI wieku. Jej nazwa związana jest z osadnictwem leśnym i żarowym systemem wypalania lasów. Początkowo nazwa brzmiała Zdzar, ulegając z czasem przekształceniu w Zdziar, a następnie w Zdzarowka. Wpierw miejscowość stanowiła własność księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. Na skutek podziału dóbr pomiędzy jego synów, w roku 1603 wieś przeszła na Janusza Ostrogskiego, jako część klucza wiewióreckiego. Wieś często zmieniała właścicieli i tak kolejno trafiała do rąk:

w 1620 roku – Teofili Ostrogskiej,
–  1635 roku – Władysława Dominika Zasławskiego,
–  1657 roku – Katarzyny Sobieskiej (żony Michała Radziwiłła),
ok. 1670 roku – Janusza Aleksandra Zasławskiego,

w 1682 roku – Teofili Ludwiki Zasławskiej (żony Józefa Karola Lubomirskiego),
–  1709 roku – Aleksandra Dominika Lubomirskiego,
–  1720 roku – Marianny Lubomirskiej (żony Pawła Sanguszki),
–  1775 roku – Konstancji Sanguszko (żony Józefa Rogalińskiego),
–  1790 roku – Gottlieba Litzke,
–  1791 roku – Nikodema Stojowskiego,
–  1804 roku – Eufrozyny Chwalibogowej,
–  1806 roku – Apolonii i Stanisława Bogusz,
–  1835 roku – Henryka Bogusz,
–  1869 roku – Antoniego Ostoja – Zabierzowskiego,

–  1870 roku – kupujący, 30 włościan,

–  1888 roku – kupujący, 15 rodzin,

–  okres międzywojenny – Hirsch Pistrong.

Zachowane przekazy mówią o ubóstwie wsi, pomimo sporej liczebności mieszkańców, która sytuowała ją na czwartym miejscu w kluczu wiewióreckim. Równie często jak właścicieli, wieś zmieniała dzierżawców, którym oddawano wieś w zarząd.
W roku 1846 roku na terenie Żarówki miały miejsce wydarzenia związane z powstaniem chłopów przeciwko szlachcie tzw. rabacją galicyjską. Trudno jest jednoznacznie ustalić liczbę ofiar tych zdarzeń, jednakże najprawdopodobniej doszło do napadu na dwór, a śmierć poniósł ówczesny dzierżawca wsi Wojciech Biliński i wójt Jan Cymbor. Źródła mówią też o innych ofiarach m.in. Ignacym Fik, Stanisławie Magierskim. W tym czasie właścicielem wsi był Henryk Bogusz- uczestnik Powiania Listopadowego, działacz Związku Przyjaciół Ludu i współzałożyciel Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Jemu udało się przeżyć, jednak zginęło wówczas 5 członków rodziny Boguszów. Te wydarzenia zraziły go do chłopów, przez co wyzbył się majątku i na stałe zamieszkał w Krakowie.
Z 1870 roku pochodzi umowa kupna –sprzedaży między właścicielem miejscowości Antonim Ostoją – Zabierzowskim a trzydziestoma włościanami, jako kupującymi. Osiemnaście lat później, parcele wykupiło kolejne piętnaście rodzin z Żarówki.
Z 1905 roku pochodzi informacja zamieszczona w skorowidzu, iż we wsi znajdowała się 1-klasowa szkoła, a w 1906 roku sklep kółka rolniczego.
Nadeszła I wojna światowa, na skutek, której wieś została całkowicie zniszczona. Wpierw znajdując się na linii odwrotu wojsk rosyjskich od Dunajca, potem na skutek nowej ofensywy, Żarówka znalazła się pod okupacją rosyjską. Zacięta walka na tym terenie miała miejsce 8 maja 1915 roku. Zginęło kilkudziesięciu mieszkańców, a wieś została zrównana z ziemią. Ci, co przeżyli musieli zmagać się z ubóstwem i głodem, dotkliwym w sposób szczególny w okresie przednówka. Po wojnie rozpoczęto starania o budowę szkoły, którą udało się oddać do użytkowania w 1923 roku.
W okresie międzywojennym zauważalna była aktywność mieszkańców miejscowości w ruchu ludowym. Zanim sytuacja bytowa mieszkańców zdążyła się poprawić, nadeszła kolejna wojna. Już 8 września 1939 roku rozpoczęły się represje Niemców wobec lokalnej społeczności. Zabierano im płody rolne, grabiono dobytek i zastraszano. Później nastąpiło werbowanie na roboty do Niemiec. Zwerbowani w ten sposób mieszkańcy niejednokrotnie ciężko pracowali w zamian za samo wyżywienie, bądź znikome wynagrodzenie.

Wkrótce nasiliły się represje okupanta wobec ludności żydowskiej. Początkowo wysiedlano ich do Radomyśla, część zginęła na „Kirkucie”. Ci, którym udało się zbiec, ukrywali się w okolicznych domach, strychach i stodołach. W 1943 roku w żarowskim lesie rozstrzelano 7 osób narodowości żydowskiej. W 1944 roku linia frontu zaczęła zbliżać się do wsi, w związku, z czym wielu mieszkańców ratowało się ucieczką do Nieczajnej, Luszowic, Żabna i Szarwarku. Front zatrzymał się na tym terenie na okres 5 miesięcy. Jesienią 1944 roku w Żarówce został zorganizowany obóz przyfrontowy. Więźniów umieszczono w 2 barakach o wymiarach 40 m na 10 m każdy. Liczba więźniów mogła liczyć niewiele ponad 200 osób. Pracowali oni przy budowie okopów i bunkrów. Żyli w okropnych warunkach higienicznych, otrzymywali znikome racje żywnościowe, częste były przypadki znęcania się nad więźniami, jednego z nich rozstrzelano podczas ucieczki. Obóz zlikwidowano kilka dni przed wyzwoleniem wsi tj. 13 stycznia 1945 roku. Na skutek działań wojennych zginęło kilkudziesięciu mieszkańców, wieś została niemal całkowicie zniszczona. Po wojnie zostało 58 budynków bez dachów, drzwi i okien. Teren był zaminowany, a ludzie zatrzymali się w bunkrach, jakie zostały po wojskach rosyjskich i niemieckich. Mieszkańcy ponownie musieli borykać się z biedą i głodem.

Wiosną 1945 roku 64 rodziny z Żarówki wyjechały na zachód Polski, by tam na stałe się osiedlić.
W ramach organizowania powojennej administracji, w 1954 roku Żarówka stała się siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej, w tym samym roku powstała we wsi Ochotnicza Straż Pożarna. Cztery lata później otwarto Bibliotekę Publiczną. Na lata sześćdziesiąte przypadł okres dynamicznego rozwoju wsi. W tym czasie powstała droga asfaltowa, elektryfikacja wsi, budowa i otwarcie nowej szkoły.
W 1970 roku powstał Dom Strażaka wraz z klubo- kawiarnią, dwa lata później Dom Nauczyciela. W 1979 roku w jednej ze szkolnych sal powstała Izba Pamięci Narodowej. Szkole nadano imię Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w 1985 roku.
Rok wcześniej, w 1984 roku ukończono budowę punktu katechetycznego z kaplicą, zaś jej poświęcenie pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski, odbyło się w 1989 roku. Pięć lat później postał miejscowy cmentarz. W latach dziewięćdziesiątych wieś borykała się z dość dużym bezrobociem, związanym z upadkiem WSK- Mielec. Zaczęły powstawać samodzielne firmy produkcyjnej.

Od 2007 roku prężnie działa na terenie wsi „Stowarzyszenie na rzecz rozwoju lokalnego”. W tradycję wsi wpisała się organizacja Parady Konnej o zasięgu wojewódzkim, organizowana w Żarówce od 2008 roku.
Społeczność Żarówki jest wyjątkowa, zrozumie to tylko ten, kto w niej mieszka lub z niej pochodzi. W niezwykle obrazowy sposób przekonać się można o tym odwiedzając stronę Mirosława Wnuka http://zarowianie.org.pl. Obok historii miejscowości, poznać tam można jej mieszkańców, ich zwyczaje i poczucie humoru.

Wieś jest reprezentowana przez Sołtysa i Radę Sołecką oraz ma swojego przedstawiciela w Radzie Miejskiej w Radomyślu Wielkim. Dotychczas radnymi byli:  Stanisław Pęczek, Włodzimierz Cichoń (1990-1998),  Stanisław Pryga, Grzegorz Wróbel (1998-2002), Stanisław Pęczek (2002-2003), Włodzimierz Cichoń – wybrany za Pęczka w (2003-2006), Józefa Smagacz (2006-2018), Jan Drąg (2018- 2024), Wojciech Gurda (2024- ).

Funkcję sołtysa po II wojnie pełnili: Antoni Frankowicz, Stanisław Starzyk, Józef Puła, Franciszek Puła, Stanisław Pryga (lata 1960-80), Antoni Jasina (lata 1980), Stefan Krawczyk (lata 1980), Jan Szczurek (1990-1998), Aleksander Mróz (1998- nadal).

Jest to skrócona wersja historii Żarówki opracowana przez mgr Halinę Pieniążek.